In de media: de geheimen van perfecte toespraak: ’Nooit langer dan zeven minuten’

Lees hier het artikel (alleen voor Telegraaf Premium leden).

Door MARIE-THÉRÈSE ROOSENDAAL in Premium | Het beste van de Telegraaf | 08.01.2022

Bij de aftrap van het nieuwe werkjaar, is de speech van de baas traditie. Een korte terugblik, en een inspirerende toekomstvisie. Hangt het van de flux de bouche af of de boodschap overkomt. Twee speechtrainers vertellen hoe een toespraak ook echt aanspreekt. „Nóóit langer dan zeven minuten.”

Vraag Huib Hudig naar de spreekkunst van premier Mark Rutte tijdens veelbekritiseerde corona-persconferenties, en er komt geen kwaad woord over zijn lippen. „Al kan zijn boodschap natuurlijk geen goed doen. In zijn eerste coronatoespraak was hij steengoed. Een staatsman met de vaderlijke boodschap dat we op elkaar moeten letten.”

Van enige objectiviteit is geen sprake. Hudig, presentatiecoach bij Speak to Inspire, bekent dat hij tot 2012 speechschrijver was voor Rutte, en daarvoor voor onder anderen Piet Hein Donner en Rita Verdonk. Voor Hugo de Jonge noteert hij wel een minpuntje. „Mensen vinden hem soms gekunsteld, ze voelen het als iemand niet echt is.”

Een verkeerd woord

Ook speechkampioen Marije Wielenga van Stralend Presenteren heeft geen kritiek op het nationale presentatieduo. „Ik zou niet graag in hun schoenen staan, een woord verkeerd en het land valt over je heen. Het zou wel innemender zijn als ze iets persoonlijks over hun beleving van deze tijd loslaten. Al is hun functie daar ook weer niet echt naar.”

Is een enkeling welsprekend van nature, het gros van de mensheid staat te schutteren voor de microfoon. Aan de hand van positieve voorbeelden vertelt Huib Hudig, ook auteur van Het speechboekje, hoe een speech ook echt aanspreekt.

Met opgeheven wijsvinger

„Op de klimaattop in Glasgow hing de hele vergadering onderuitgezakt in de stoelen tot Mia Mottley, minister-president van Barbados, het woord nam. Wereldleiders veerden op toen zij, het hoofd van het kleinste landje, hen in krachtige taal aansprak op hun immoraliteit.” Opwarming van de aarde met twee graden in plaats van anderhalf tekent volgens haar het doodvonnis voor veel wereldbewoners. „Mottley gebruikte beeldspraak van een zwaard dat een knoop doorhakt, en de code rood van de pandemie. Scherp rekende ze voor dat er negen biljoen dollar was uitgegeven aan de pandemie, en dat er voor de transitie van energie, transport en voedsel slechts 500 miljard, uitgesmeerd over twintig jaar, werd gereserveerd. En had die pandemie ons nou niet juist geleerd dat we het sámen moesten doen!”

Onverzettelijk als een rotsblok stond Mia Mottley achter het spreekgestoelte, met opgeheven wijsvinger zette ze haar emotionele betoog kracht bij. Boris Johnson keek geraakt op, Joe Biden sloeg zijn ogen beschaamd neer voor haar blik.

Kijk iedereen een voor een aan

En dat is een punt van belang. Huib Hudig: „Bill Clinton maakt ook met iedereen oogcontact. Na afloop zeggen zijn toehoorders: hij keek me wel een minuut aan. Het werkt! Tip voor elke spreker: laat je blik niet over de hoofden dwalen, kijk de mensen in de zaal één voor één aan. Doe dat ook bij een online speech, kijk recht in de camera boven in je laptopscherm.”

Nog een tip: maak het persoonlijk. „In de speech van Pieter Omtzigt, eind januari vorig jaar, voelde iedereen dat zijn verontwaardiging over de Haagse kliek oprecht was. Recht uit het hart, man en boodschap vielen samen, dat maakte het tot een pakkende rede. Greta Thunberg had dat ook, met haar herhaaldelijke How dare you. Al spreekt zij haar eigen generatie misschien het meest aan.”

’I have a dream’

Voor hem is de beste speech ooit een ouwetje, uit 1963. „I have a dream van Martin Luther King. Ik laat hem als voorbeeld altijd graag zien en elke keer komt er bij mij weer een traantje los.”

De grootste verrassing van 2021 was voor Hudig de toespraak van André van Duin op de Dam. „Ook omdat het vervreemdend was om de humorheld uit mijn jeugd juist op dat platform te zien. Bedeesd was hij, bescheiden, hij had een goede beeldspraak over het Homomonument, die roze driehoek waar altijd bloemen liggen. Dat zag ik voor me. En hij hield het simpel.”

Humor en hart

Ook dat is iets dat hij mee wil geven aan de nieuwjaarssprekers. „Vermijd woorden die langer zijn dan drie lettergrepen. Humor en hart zijn belangrijk, en zelfspot helemaal. Een goede speech is altijd korter dan zeven minuten, puntig en pakkend. En oefenen, oefenen, oefenen.”

“Oefenen, oefenen, oefenen”

Wat de inhoud betreft: „Grijp kort terug op gebeurtenissen in het vorige jaar, en kijk dan met positiviteit vooruit. Neem mensen in een flow mee naar een dieper niveau, heb het niet alleen over problemen oplossen, leg het accent op het wij- gevoel. Een goed voorbeeld is Barack Obama, die dankzij zijn speeches president is geworden. Fired up, ready to go, was een gloedvol betoog over het idee dat verandering bij één persoon kan beginnen.”

Heel eerlijk vertelt Hudig dat hij zelf, bij wijze van spreken dan, ook duizend doden sterft voor hij het podium opstapt. „Die spanning gaat nooit weg. Ik zat in de radiostudio bij Kopspijkers en was best bang dat ik daarna op sociale media over de hekel werd gehaald. Kwam ineens ook nog Theo Maassen binnen. Maar dan denk ik: ach, stel dat ik belachelijk word gemaakt, dan is dat niet het einde van de wereld.”

Schoon genoeg van eenheidsworst

Marije Wielenga kreeg toen ze bij een bank werkte, schoon genoeg van de eenheidsworst aan presentaties. „Ze begonnen allemaal met ’hallo, welkom, mijn naam is…’ , dan een powerpoint, en een afsluiting met ’zijn er nog vragen?’. Gunstige uitzonderingen daargelaten, geldt dat voor het hele bedrijfsleven.”

„Uit veiligheid doet iedereen hetzelfde, en daardoor wordt het nog lastiger daarvan af te wijken. Ik voelde me niet senang bij die zakelijkheid, wilde er een persoonlijker draai aan geven, en heb me in 2016 bij speechclub Toastmasters gemeld.” Daar leerde ze vrijer te spreken. „Niet eerst dia’s maken en daar de speech omheen denken. De powerpoint met alle omzetcijfertjes, winstgrafiekjes en resultaatplaatjes is pure bijzaak. En kletsen mensen gemakkelijk anderhalf uur vol, het is goed te weten dat er bij het gehoor maar drie tot zeven punten blijven hangen. Vertel je te veel dan raak je elkaar onderweg kwijt.”

In 2017 werd ze Nederlands Kampioen Speechen. „Ik deed de presentatie van de inspirerende hoogleraar Erik Scherder, die ik bewonder omdat hij moeilijke materie makkelijk inzichtelijk maakt, over in vier tot zes minuten.” In september van dat jaar zwaaide ze de zakenwereld van pumps en parelkettinkjes vaarwel en begon in Zwolle met haar eigen trainingscentrum, Stralend Presenteren.

In ons dna

Dat het gros van de mensheid half doodgaat van de zenuwen voor een praatje op de bühne, zit in ons dna, vertelt Marije Wielenga. „In de oertijd ging een grote dreiging uit van een grote groep mensen of dieren. Gevaar geeft een vecht- of vluchtreactie. Sprekersongemak staat met vrees voor spinnen en de dood in de angst-top drie.”

Zij raadt aan iets persoonlijks in de toespraak te leggen. „Vertel iets over jezelf, dan blijft het hele verhaal beter hangen.” Haar succesnummer is het verhaal over een eigen blunder. „Ik deed mee aan het Pitch Kampioenschap, twee minuten om jezelf commercieel te promoten, toch iets anders dan een speech. Voor de halve finale deed ik precies wat ik elke cursist afraad: ik schreef alles uit en studeerde het in. Binnen een halve minuut kreeg ik voor de vijfkoppige jury een black-out. ’Nou kan ik mijn bedrijfje ook wel schudden’, dacht ik. In de auto kwamen eerst de tranen en toen heb ik een videootje gemaakt waarin ik, met dikke ogen, over de blunder vertel. Heb ik meteen op LinkedIn gezet, en ik kreeg me een bijval… Ja, net als Rutte die het in een debat even niet meer wist en Caroline te hulp riep.”

“Net als Rutte die Caroline te hulp riep”

Marije Wielenga is nog wel eens zenuwachtig voor een presentatie. „Maar krijg ik nu een black-out, dan kan ik het relativeren. Dan vraag ik het publiek waar ik ook alweer gebleven was, of maak ik er een grap over dat ik de kluts kwijt ben.”